Ana Sayfa
On Soruda
I.MURAD
Sultan Murad'ın hükümdarlığı zamanında Osmanlı, beylik düzeninden devlet düzenine geçer. Bu devlet, alt beyliklerden oluşmaktadır ve henüz merkeziyetçi bir imparatorluk haline gelememiştir.
Erhan Afyoncu / Popüler Tarih / Haziran 2003 Sayı:34
1.Sultan Murad tahta nasıl çıktı?
Orhan Gazi'nin 6 oğlundan ikincisi I.Murad idi. Aynı an neden (Nilüfer Hatun) olan ağabeyi Rumeli fatihi Süleyman Pa şa'nın bir av kazasında ölmesi) ona saltanat yolunu aç mıştı. Ağa beyinin ölüm üzerine Rumeli fetihlerinde onun yerini aldı. Osmanlı ordusunun ko mutanlığı görevini üst lendi, Orhan Gazi'nin oğlu Şehzade Halil, Foça korsanlarından kurta rıldıktan sonra, Şehzade Murad ve lalası Şahin'in idaresinde, Osmanlı fetihleri ye niden başladı.
Trakya'nın fet hi, sistemli olarak bu dönemde yapıl dı. Dimetoka ilk kez geçici de olsa, 1359'da bu taarruz sırasında Türklerin eline geçti. Gaziler aynı yıl İstanbul surları karşısındaydı. İstan bul-Edirne yolu üze rinde belli başlı kaleler, yani İstanbul cihe tinden başlayarak Çorlu, Misini ve Burgaz (Lüleburgaz) kaleleri alındı.
I.Murad, babasının 1362'deki ölümü üzerine Os manlı tahtına geçti. Ağabeyi Süleyman Paşa yaşasaydı, tah ta geçme ihtimali yoktu.
I.Murad tahta çıktığında, babası zamanında 1354'te fethedilmiş ve sonra elden çıkmış olan Ankara'nın geri alınmasıyla ilgilendi. Durumdan istifade eden Bizans ise, Çorlu, Burgaz ve Malkara yö relerini Osmanlı'dan geri aldı. I.Murad Anadolu'daki duru mu sağlamlaştırdıktan sonra Rumeli'ye dönerek bu bölgeyi tekrar ele geçirdi. Daha önce başlanılan Türk iskânına de vam etti. Dimetoka'ya gide rek, orayı Rumeli akınları için merkez yaptı.
1363'te Lala Şahin, Fili be'yi fethetti. Filibe'nin fethiy le Edirne kuzeyden emniyete alındığı gibi, İstanbul'a hububat ve vergi geliri sağlayan Meriç Vadisi Osmanlı'nın kontrolüne geçti.
Bu gelişmeler üzerine Bizans, 1363 yılında Os manlı beyliği ile an laşma yoluna gitti.
Yapılan anlaşmayla Bizans, Osmanlı'nın Avrupa fetihlerini tanıdı.
2. I.Murad kardeşlerine nasıl davrandı?
Tahta çıktığında I.Mu rad'ın hayatta iki kar deşi vardı: Halil ve İb rahim. Bunlardan Halil, Or han Gazi'nin eşlerinden The odora'dan doğmuştu. The odora, daha önce Bizans İm paratorluğu yapmış olan Kan takuzenos'un (VI. Ioannes 1341-1355) kızı idi. Şehzade Halil, aynı zamanda Kantaku zenos ile ortak Bizans İmpara toru olmuş V. Ioannes'in (Pa leologos; 1341-1376 ve 1379- 1391) on yaşındaki kızı ile Mart 1359'da nişanlanmıştı.
Bursa sancak beyliği ya pan Şehzade Halil'in babası I. Murad tarafından çok sevildiği ve Osmanlı tahtına aday olarak gösterildiği rivayetleri vardır. Hayattaki diğer şehza de İbrahim'in de, I.Murad'dan daha büyük olduğu muhtemeldir.
I.Murad, Ankara'yı geri aldıktan sonra, Eskişehir civa rına yönelerek, bu bölgede bulunan kardeşlerini ortadan kaldırdı.
Osmanlı tarihleri, bu olay hakkında fazla bilgi vermez. Şehzadelerin isyan ettiklerine dair kimi kayıtlar vardır. Bu iki şehzadenin öldürülmesiyle, Hanedan'da ilk kez kardeş kanı akıtılmıştır.
3.İlk şehzade isyanı nasıl gerçekleşti?
I.Murad'ın üç oğlu vardı. Bunların her birisi bir Osmanlı sancağında yö neticiydi. Şehzade Bayezid, Kütahya'da; Yakup Çelebi, Karesi'de ve Savcı Bey'de Bur sa 'da görevliydi.
Sultanın en küçük oğlu Savcı Bey'in çok geniş bir ta raftar kitlesine sahip olması, I.Murad'ın gözünden kaçma mıştı. Bu yüzden, oğulları içinde yaşça en büyüğü olan Bayezid'e mektup yazarak, kardeşleri hakkında kendisine bilgi vermesini istedi. Şehzade Bayezid, cevaben yazdığı mek tubunda, Yakub'un çok sessiz ve sakin olduğunu, ancak Savcı'nın, çenesinden etkilenerek bazı yanlış hareketlerde bulu nabileceğini söylüyordu.
Osmanlı Hanedanı içinde yaşanan bu olaya çok benzer bir durum, Bizans'ta da yaşa nıyordu. IV. Andronikos (Pa leologos, 1376-1379), babası nın kendisine haksızlık yaptı ğını düşünüyor ve kardeşi Manuel'in yıldızının gitgide parlamasını bir türlü hazmedemiyordu.
Bu nedenle, muhtemelen, kendisi gibi düşündüğünü bil diği genç Osmanlı şehzadesine haber göndererek birlikte is yan etme teklifi yaptı. Savcı Bey yanındakilerin de teşvikiyle bu teklife olumlu yanıt verdi.
Beklenen isyanı ilk anlayan Sultan Murad oldu; Anado lu seferini iptal etti ve hemen geri dönerek, asi ikilinin üzerlerine yürüdü.
Osmanlı kaynak larına göre, Bursa’da Kete Ovası'nda Bizans kay naklarına göre, Edirne civa rında bir çarpışma meydana geldi. Şehzade Savcı'nın ya nında yer alan askerlerin ço ğu, Sultan Murad tarafına geçtiler.
Genç isyancıların ordusu kısa sürede dağıldı. Savcı Bey ve Andronikos alelacele kaçarak Dimetoka Kalesi'ne sığındılar. Sultan Murad kale yi kuşattı. Bir süre sonra açlık çekmeye başlayan kale halkı, Sultan'a karşı direnmenin an lamsız olduğuna karar vererek kalenin kapıları nı açtı. Savcı Bey ve Andronikos ele geçi rildi,
I.Murad, Savcı Bey'in gözlerine mil çektirdi. Ancak hid detini yenemeyen Sultan, sonradan onu boğdurttu. Şehzadelerin babalarına isyanı, Os manlı Beyliği'nde daha önce hiç yaşanmamıştı. Savcı Bey olayı, bir ilkti. Kardeşinin isyanından ders çıkartan Şehzade Baye zid, babasının Kosova Sava şı'nın hemen sonrasında şehit edilmesi üzerine tahta çıktı ğında, ilk iş olarak kardeşi Yakub Çelebi'yi boğdurttu.
4.Anadolu beyliklerine nasıl hakim olundu?
Osmanlı Beyliği'nin Ru meli'deki fetihler so nucu zenginleşmesi, durgun bir ekonomik yapıya sahip Anadolu'daki diğer bey liklerin halkını ve askeri züm relerini etkilemiş; onları Osmanlı'ya yönlendirmişti. Hıris tiyanlara karşı Rumeli'de yürü tülen 'gaza' siyaseti Osmanlı Beyliği'ne büyük bir ün ve iti bar kazandırmıştı.
Bölgedeki Osmanlı nüfuzu nu kırmak için Karamanoğullarının, kendilerinin daha bü yük gaziler olduklarını ispatlamaları gerekiyordu. 1367'de Karaman Beyliği'nin önderli ğinde Türkmen beylikleri, La tin hakimiyetindeki Gorigos Kalesi'ne bir sefer düzenlediler.
Bu sefer, Anadolu beylikle rinin bir tür gövde gösterisiydi. Memluk devleti tarafından da desteklenen bu sefer, başarısız lıkla sona erdi. Karaman lıların nüfuzu sarsıldı ve Osmanlı tekrar ön plana çıktı.
1387’de Frenk Yazusu savaşında Karamanlıların , Osmanlı karşısın daki yenilgileri, Batı Anadolu'daki Türk men beylikleri üzerinde izledikleri siyasetin sonunu getirdi, Bu savaşın ardından, Batı Anadolu beylikleri Karamano ğulları ve Kuzey Anadolu'daki Candaroğulları, Osmanlı haki miyetini kabul ettiler.
5.Sırp Sındığı diye bir savaş var mıdır?
Osmanlı tarihlerinde, 1364 yılında Hacı İlbey'in, Macar kralı idaresindeki Macar, Sırp ve diğer Balkan devletlerinin kuvvetlerinden oluşan haçlı ordusunu bir gece baskını so nucunda büyük bir mağlubi yete uğrattığı ve bu savaşa 'Sırp Sındığı' (Sırpların yenil diği yer) adı verildiği belirtilir.
Ancak aynı yılları anlatan Balkan ülkeleri tarihleriyle Bizanslı tarihçilerin eserlerin de, bu savaştan bahsedilmemektedir. 'Sırp Sındığı Savaşı' hakkında bilgi veren Osmanlı tarihleri, bu savaştan çok uzun yıllar sonra kaleme alınmışlardır. 1371 yılında meydana gelen ve Sırpların müttefikleriyle birlikte büyük bir boz guna uğratıldığı Çirmen Sa vaşı da, Osmanlı tarihlerinde yer almamaktadır.
Halil İnalcık, Osmanlı tarihlerinin 1352'de Rumeli'ye geçen Süleyman Paşa'nın, Sırplarla yaptığı savaşları, Edirne'nin fethini ve Çirmen Sava şı'nı birbirine ka rıştırdıklarını be lirtir.
Muhtemelen Süleyman Paşa zamanında Sırp larla yapılan sa vaşlar sırasında meydana gelmiş olan bir baskın - belki 1352'deki Dimetoka Sa vaşı - 1371 'deki Çirmen Savaşı ile birleştirilerek, 1364 yılında böyle bir savaş olduğu öne sü rülmüştür.
6.Çirmen Savaşı’nın önemi nedir?
Edirne'nin fethedilmesi ne, 1360'lı yılların or talarında girişildi. Bu fetih, Osmanlı'nın Avrupa'da kesin bir biçimde yerleştiğini gösterdi; Anadolu Türk tarihi için olduğu kadar, Balkanlar ve Avrupa için de bir dönüm noktası oldu.
Bunun ardından 1371’deki Çirmen Zaferi'yle Edirne ve Batı Trakya emniyete alın dı. Meriç Nehri tamamen Osmanlı kontrolüne girdi.
Osmanlı'ya karşı Balkanlar'da oluştu rulmaya çalışılan di reniş kırılmış ve Bal kanlar'daki Macar nüfuzu azalmıştı.
Makedonya'daki Sırp prenslikleri, Bul gar Kralı ve Bizans İmparato ru, Osmanlı hakimiyetini tanıdılar.
7.I.Kosova Savaşı neden çıktı?
Çirmen Savaşı'ndan son ra 'Orta Kol' komutanı Kara Timurtaş Paşa, Vardar Ovası'ndan Balkan Dağları'nın kuzey ve batı yö nüne doğru fetihler yaptı. Sa rnakov'dan başlayarak Ma nastır ve Pirlepe'yi aldı.
1386'da Sırbistan'a girerek Niş 'i fethetti. Akınlarını Bos na'ya kadar uzatması üzerine, Sırp Prensleri ve diğer mahalli prensler harekete geçerek, 1388'de Morava kıyısındaki Ploçnik'te Timurtaş Paşa'yı mağlup ettiler.
Bu, Türklere karşı kazanı lan ilk Hıristiyan zaferiydi. Bu zaferden cesaret alan ve I.Murad'ın Anadolu'da olma sını fırsat bilen Bosna, Sırp ve Bulgar kralları ittifak kurdu lar.
1388 sonbaharında, Çandarlı Ali Paşa süratli bir bas kınla Bulgar Kralı'nı saf dışı bırakarak Osmanlı ordusu nun gerisini emniyet altına al dı.
Daha sonra kazanılan I.Kosova Zaferi (15 Haziran 1389) sonucunda, Tuna Neh ri'nin güneyindeki Balkan bölgesinde direnebilecek bir kuvvet kalmamış ve Osmanlı'ya Kuzey Sırbistan yolu açıl mıştı.
Güneydoğu Avrupa'da bu dönemde ayaktaki tek güçlü devlet ise Macaristan'dı. Sırp Prensi Lazar da bu savaşta öl müştü.
Kosova Savaşı'ndan sonra Balkanlarda, Macarlardan başka Osmanlı'ya karşı koya bilecek bir güç kalmadı.
Macar desteği olmadan Balkan devletlerinin Osman lı'ya karşı çıkma ihtimali yoktu.
8.Sultan Murad nasıl öldü?
I.Kosova Savaşı'nda düş manın bozguna uğra yıp kaçmasından son ra, büyük bir zafer kazanmış olan I.Murad, savaş alanını dolaşmaya başlamıştı.
Bu sırada savaşta yaralan mış olan Sırp despotunun da madı Miloş Obiliç (Kobiliç), Müslüman olacağını ve önem li bilgiler vereceğini söyleye rek, hükümdarın yanına geldi. Bir hançerle Murad Hüdaven digar'a saldıran Miloş Obiliç, hükümdarı kalbinden yarala yarak attan düşürdü. Saldır gan, hükümdarın çevresindekiler tarafından hemen öldürüldü.
Sultan Mu rad'ın yaralan dığı yerde bir çadır kurularak hükümdar teda vi altına alındı.
Ancak yarası ağırdı. Hayatından ümit kesildiği için, büyük oğlu Bayezid çağrıldı ve hükümdar ilan edildi.
Bu olaydan sonra, Osman lı hükümdarlarının huzuruna çıkacak yabancılar, devlet gö revlileri tarafından iki koluna girilerek padişahın önüne çı karılıp etek öptürülmüştür.
9.‘Hüdavendigar’ sözcüğünün anlamı nedir?
Murad, tarih kitapla rında 'Murad-ı Ev vel' (Birinci Mu rad), ‘Murad Hüdavendigar’ ve ‘Gazi Hünkar’ diye anılır. Avrupa kaynaklarında ise "Amurad" diye bahsedi lir. ‘Murad Hüdavendigar' en çok kullanılan ismidir. Hüda vendigar, 'hü kümdar' anlamı na gelir. Sultan Murad, babası ve dedesinin anıldığı gibi 'Bey' di ye anılmamış, hü kümdar olarak zikredilmiştir. Osmanlı devleti nin ulaştığı çizgiyi göstermesi açısından bu, ilginç bir nokta dır. Onun bu unvanı sonra dan, Bursa ve ona tabi yerle rin ismi olmuştur. Bu bölgeler Osmanlı taşra yönetiminde 'Hüdavendigar Sancağı' ola rak geçer.
10.I.Murad, nasıl bir miras bıraktı?
Osmanlı Beyliği'nin ilk dönemlerindeki askeri güç, Edirne'nin fet hinden sonra, imparatorluğun ihtiyacını karşılamamaya baş lamıştı. I. Murad döneminde, Çandarlı Kara Halil ile Kara Rüstem, Hıristiyan esirlerden merkezi bir ordu için istifade edilmesi düşüncesini ileri sür düler. Bu teklif üzerine, Rume li 'de akınlarda bulunan beylere haber salınıp, alınan esirlerin 5’te birinin 'devlet hissesi' ola rak ayrılması emredildi.
Böylece yeniçerilerin de içinde yer aldığı Kapıkulu Ocakları'nın temeli atılmış ol du. I. Murad devrinde kuru lan Kapıkulu sistemi, Yıldırım Bayezid'in zamanındaki mer kezileşme çabalarıyla birlikte, büyük bir gelişme gösterdi.
I. Murad, Balkan devletle riyle mahalli senyörleri vasal (alt bey) haline getirerek, tabi devletlerden oluşan bir impa ratorluk kurmuştu. Onun hü kümdarlığı zamanında Osmanlı, beylikten devlete geçti.
I.Bayezid babasının vasal prenslik ve beyliklerden olu şan devletini, merkeziyetçi bir imparatorluk haline getirmeye kalkışacak, ancak bu girişimi Timur'un vurduğu darbeyle yarım kalacaktır.